تعریف شرکت
در قانون تجارت ایران تعریفی از شرکت تجاری دیده نمی شود برعکس قانون مدنی شرکت را تعریف کرده است
شرکت حقوق مدنی شرکت به دو معنای عام و خاص به کار رفته است در معنای عام شرکت عبارت از اصلی است که در آن طرفین سرمایه خود را برای رسیدن به سودی خاص جمع می‌کنند و در معنای خاص شرکتی که از خودم عینی است که همراه با اشاعه در حق مالکیت ایجاد می شود به موجب ماده ۵۷۱ قانون مدنی شرکت عبارت است از اجتماع حقوق مالکین متعدد در شیء واحد به نفع اشاعه
اما در تعریف شرکت تجاری استادانم تقدم حقوق تجارت نظریات متفاوتی داده‌اند به عقیده دکتر ستوده تهرانی شرکت تجاری عبارت است از سازمان ای که بین دو یا چند نفر تشکیل می شود که در آن هر یک سهمی به صورت نقدی و جنس یا کار خود در بین می گذارند تا مبادرت و عملیات تجاری نموده و منافع و زیان های حاصله را بین خود تقسیم کنند
انواع شرکت های تجاری
طبق ماده ۲۰ قانون تجارت انواع شرکت های تجاری عبارت هستند از شرکت سهامی شرکت ،با مسئولیت محدود، شرکت تضامنی ،شرکت مختلط غیر سهامی ،شرکت مختلط سهامی شرکت نسبی و شرکت تعاونی ،مقررات هر یک از این شرکت ها نیز در قانون تجارت و لایحه قانونی ۱۳۴۷ پیش‌بینی شده است که در ادامه هر یک را به طور خلاصه برایتان شرح می دهیم
شرکت تضامنی
این شرکت از حداقل دو نفر شرایط تشکیل می شود که شریک ضامن خوانده می شود ویژگی تعهد این شرکت این است که هر یک از آنان مسئول پرداخت تمام طلب شرکت در مقابل طلبکاران است و مسئولیت شبه آورده که به شرکت آورده محدود نمی‌شود هر با طلبکاران شرکت نتوانند با مراجعه به شرکت طلب خود را دریافت دارند می توانند پس از انحلال شرکت به شریک مراجعه کنند و شریک باید از دارایی شخصی خود طلب طلبکاران را بپردازد این امر موجب شده است که قانونگذار فرانسه چنین شرکت‌هایی را تاج تلقی کند و آنها را در صورت عدم قدرت به پرداخت دینشان مانند توچال حقیقی مشمول قوانین ورشکستگی کند
شرکت نسبی
شرکت نسبی از جنبه‌های مختلف نظیر شرکت تضامنی است ولی برخلاف شرکت اخیر مسئولیت شرکای شرکت به نسبت مالکیت آنها در سرمایه شرکت تعیین می شود
شرکت با مسئولیت محدود
این شرکت نیز از حداقل دو شریک تشکیل می شود ولی در آن بر خلاف شرکت های تضامنی و نسبی مسئولیت شرکا در قبال طلبکاران شرکت محدود به آورده آنها در شرکت است
شرکت سهامی خاص
این شرکت از حداقل سه شریک تشکیل میشود و ویژگی بارز آن این است که صاحبان سرمایه که به سهامداران تعبیر می شوند دارای اوراق سهام هستند که مانند شرکتهای پیش گفته سهم الشرکه داشته باشند در این نوع شرکت سرمایه به سهام مساوی تقسیم شده و هر یک از شرکا مالک تعدادی از این سهام ها هستند
شرکت سهامی عام
آنچه در مورد شرکت سهامی خاص گفته شد در مورد شرکت سهامی عام نیست می‌کند جز اینکه اولاً در این شرکت سهامداران باید حداقل ۵ نفر باشند و دوماً موسسان می‌توانند برای تشکیل سرمایه شرکت با انتشار اوراق پذیره نویسی اشخاص ثالث را در تامین سرمایه سهیم کنند
شرکت مختلط غیر سهامی
این شرکت ترکیبی از شرکت تضامنی و شرکت با مسئولیت محدود با این توضیح که یک یا چند نفر از شرکا در قبال اشخاص ثالث دارای مسئولیت تضامنی اند و عده ای دیگر از شرکا مسئولیتشان محدود به آورده آنها در حقوق فرانسه فقط شرکت های اخیر تاژ نیستند اما در حقوق ما همان طور که خواهیم دید هیچکس شرکای شرکت تضامنی و چه غیر ضامن تاجر تلقی نمی‌شوند به علاوه شرکتهای غیر ضامن به عنوان شریک نه حق اداره کردن شرکت را دارند اداره امور شرکت از وظایف آنان به شمار می رود
شرکت مختلط سهامی
این شرکت ترکیبی از شرکت تضامنی و سهامی خاص به این ترتیب که یک یا چند نفر از شرکا در قبال اشخاص ثالث دارای مسئولیت تضامنی اند و عده‌ای دیگر که از آنها به سهامدار تبدیل می شود مسئولیتشان محدود به آورده آنها تفاوت این دو شرکت با شرکت مختلط سهامی در این است که سرمایه شرکت به سهام تقسیم شده است و شرکای سهامدار حق مدیریت بر شرکت را ندارد و مدیریت شرکت فقط به شرکای ضامن مربوط می شود
شرکت های تعاونی
همانطور که قبلا گفته شد شرکت های تعاونی الزاماً شرکت تجاری نیستند بلکه اگر موضوعات جاری نباشد شرکت تجاری محسوب نمی‌شود این شرکتها انحصاراً تابع قانون بخش تعاونی هستند و تنها تصفیه آنها تابع مقررات تصویر در قانون تجارت است
قواعد تشکیل شرکت
قبل از هر چیز تشکیل شرکت نیاز به انعقاد قرارداد دارد اما این تنها شرط تشکیل شرکت نیست بلکه شرایط دیگری نیز وجود دارد که تحقق آنها برای شرکت ضروری است برای آنکه قرارداد شرکت منعقد شود رضایت شرکا که اهلیت انعقاد چنین قراردادی داشته باشند ضروری است و علاوه شرکت باید داره موضوعی مشروط باشد از نظر شکل نیز قرارداد شرکت تابع قواعدی خاص است که بررسی آنها ضروری می شود شرایط ماهوی و شکلی قرارداد شرکت حائز اهمیت است بدیهی است که قرارداد شرکت مانند هر قرارداد دیگری تابع مقررات مندرج در ماده ۱۹۰ قانون مدنی است اما این قرارداد به سبب ویژگی‌هایش تابع قواعد خاصی نیز هست تشکیل شرکت مراحل مختلفی دارد ابتدا طرفین با یکدیگر بعد از تشکیل شرکت می گذارد این وضعیت ممکن است کتبی و شفاهی باشدکه اثرش در حدود مفاد و محتوای بعد از عبارت دیگر گرچه نمی توان آن را در حد یک و اخلاقی تلقی کرد اثر قرارداد شرکت به شرکت نامه تحویل میشود ندارد در حال قرارداد شرکت باید با رضایت طرفین منعقد شود و الا فاقد اثر خواهد بود و حائز اهمیت است که رضایت باید با آگاهی به ماهیت قرارداد ابراز شده باشد و همچنین جای شریک باید از نوع رضای معیوب نباشد هر با شریک در انعقاد قرارداد مرتکب اشتباه شده باشد قرارداد شرکت باطل خواهد شد از آنجا که شرکت اشخاص از نظر قراردادی که در آنها شخصیت طرف معامله نقش اساسی دارد هرگاه تریک در تشخیص شخصیت شرکتهای دیگر مرتکب اشتباه شده باشد تعهد فاقد اثر خواهد بود همچنین هرگاه قرارداد شرکت بر اثر تدریس و خط منقطع باشد در صورتی که شریک حق فسخ دارد که اگر تدریس حرف معامله نبود به انعقاد قرارداد شرکت تن نمی‌داد قصد طرفین در صورتی موجب تشکیل شرکت می شود که واقعی باشد و بنابراین هر بار چند نفر به ظاهر شرکتی را تشکیل دهند بدون آنکه قصد همکاری داشته باشد یا قصد آن را داشته باشند که سرمایه شرکت اختصاص دهند شرکت منعقد نخواهد شد
مورد مهم دیگر اهلیت شرکا می باشد که منظور از آن این است که مطابق ماده ۲۱۱ قانون مدنی شریک بالغ و عاقل و رشید باشد.
سومین مورد در خصوص موضوع شرکت است عبارت است از مجموعه اموالی که به شرکت آورده می شود و به عبارت دقیق‌تر مجموعه موادی که سرمایه شرکت را تشکیل می دهد اما موضوع شرکت از نظر حقوق شرکتهای تجاری به آن فعالیتی که شرکت برای انجام دادن آن تشکیل می شود اطلاق می گردد این فعالیت معمولاً در اساسنامه معین میشود اما در شرکت نامه نیز باید معین شود و الا قرارداد بدون موضوع تلقی خواهد شد موضوع شرکت متشکل از آورده های شرکا و فعالیت شرکت می باشد
ثبت شرکت
به طور کلی تشریفات ثبت شرکت های ایرانی با شرکتهای خارجی متفاوت است و هر یک را می بایست به طور جداگانه بررسی کنیم
ثبت شرکت های ایرانی
ثبت این شرکتها در تهران در اداره به نام اداره ثبت شرکتها و مالکیت صنعتی انجام میشود که یکی از دوایر اداره کل ثبت اسناد و املاک است در خارج از تهران به موجب ماده ۲ نظامنامه قانون تجارت وزارت عدلیه ثبت شرکت در اداره ثبت اسناد مرکز اصلی شرکت به عمل می آید در نقاطی که اداره یا دایره و شعبه ثبت اسناد وجود نداشته باشد ثبت شرکت در دفتر اسناد رسمی برگ دفتر اسناد رسمی نباشد در دفتر دادگاه محل انجام خواهد گرفت.
تقاضای ثبت شرکت باید توسط مدیران شرکت به عمل آید مدیران شرکت ها برای ثبت شرکت باید مدارکی را تسلیم مرجع ثبت کنند این مدارک را در نظام نامه قانون تجارت مشاهده می کنید که عبارتند از: یک نسخه مصدق از شرکت نامه، یک نسخه مصدق از اساسنامه نوشته به امضای مدیر شرکت حاکی از پرداخت تمام سرمایه نقدی و تصمیم سرمایه غیر نقدی با تعیین قیمت حصه های غیر نقدی ،نام شریک شرکت هایی که برای اداره کردن شرکت معین شده اند
البته این موارد در خصوص شرکت های نسبی متفاوت است که اسناد لازم در جهت ثبت این شرکت ها عبارتند از:
یک نسخه مصدق از شرکت نامه یک نسخه مصدق از اساسنامه نامه مدیر یا مدیران شرکت نوشته به امضای مدیر شرکت حاکی از پرداخت تمام سرمایه نقدی و تصمیم به تمام سرمایه غیر نقدی با تعیین قیمت حصه های غیر نقدی
ثبت شرکت های خارجی
عمده مقررات قانون ثبت شرکتها راجع به شرکتهای خارجی از قبل از این قانون مقررات خاصی برای نشر شرکتنامه در قوانین تجارت پیش‌بینی شده بود اما این مقررات و قطر شرکت های ایرانی را مدنظر داشت بعد اقای کاپیتولاسیون قانونگذار ثبت شرکت های خارجی را در ایران الزامی کرد ته همانطور که می‌دانید شرکتهای خارجی در حدود خاصی می توانند در ایران شخصیت حقوقی داشته باشند.
شرایط ثبت شرکت های خارجی
درخواست ثبت باید در تهران و نظر اداره ثبت شرکتها و مالکیت صنعتی و عمل آید درخواست در صورتی قابل پذیرش است که شرکت در مملکت اصلی خود قانونی شناخته شده باشد شرکت در صورت قانونی تلقی می شود که برحسب قانون کشورش موجود باشد خان موجودیت آن نیاز به ثبت داشته باشد یا نداشته باشد به موجب ماده ۷ قانون ثبت شرکتها تغییرات راجع به نمایندگان شرکت و یا مدیران شعبان باید به اداره ثبت اسناد اعلام شود اسناد لازم جهت ثبت این نوع از شرکت ها به شرح زیر است
۱ . اظهارنامه ثبت ۲۱ نسخه مصدق اساسنامه شرکت ۳۱ نسخه مصدق از اختیار نامه نماینده عمده شرکت در ایران و در صورتی که شرکت چند نماینده مستقل در ایران داشته باشد یک نسخه مصدق از اختیار نامه و هر یک از آنها به موجب ماده ۶۶ نظام نامه مذکور اظهار نامه موضوع بند ۱ ماده ۵ باید به فارسی نوشته شده باشد و دارای نکات زیر باشد او را که نام کامل شرکت
۲ شرکت سهامی و ضمانتی و مختلف و غیره
۳ مرکز اصلی شرکت با تصحیح آن
۴ تابعیت شرکت حجم مقدار سرمایه شرکت از تاریخ انقضاش
۵ آخرین بیلان شرکت مشروط بر اینکه قوانین جاری و یافته اداری مملکت اصلی شرکت و یا اساسنامه خود شرکت انتشار بین آن شرکت را مقرر کرده باشد هفت در چه محل و چه در تاریخ در نزد کدام مقام صلاحیتدار شرکت تقاضاکننده مطابق قوانین مملکت اصلی خود ثبت شده باشد
۶شرکت به چه نوع صنعتی و تجارتی یا مالی در ایران مبادرت می‌کند نه شعب ان در کدام یک از نقاط ایران موجود است
۷ نماینده عمده شرکت در ایران کیست و اگر شرکت چند نماینده مستقل دارد نمایندگان مستقل شرکت در ایران جز خاصی هستند
۸ اسم و آدرس صحیح شخصی که مقیم ایران بودند و برای دریافت کلیه ابلاغات مربوط به شرکت صلاحیت دارند .
۹ تعهد به اینکه همه ساله یک نسخه از آخرین بیلان شرکت را در صورتی که بیلان مذکور مطابق فقره ششمی ماده قابل انتشار باشد به دایره ثبت شرکتها بدهد
لازم به ذکر است موارد مربوط به شرکت ها و ثبت آن گستره زیادی دارد که در حوصله این مقاله نمی گنجد و به هر یک از این موارد در مقالات دیگر به طور کامل و با ذکر جزئیات خواهیم پرداخت