یکی از سنت های بسیار بسیار قدیمی در روابط خانوادگی این بوده که زوج (مرد) در هنگام ازدواج برای زن حق مهر قائل می شده و چیزی از مال خود به زن می‌پرداخته است، شرع مقدس اسلام نیز حق مهریه را برای زن تایید کرده و قوانین خاصی برای آن بیان نموده است که در ادامه به این قوانین می پردازیم. در جامعه امروزی ما بیشتری از زوجین درگیر مسائل مهریه هستند و ما قصد داریم در بخش اول این مقاله جهت آشنایی زوجین با این حقوق قانونی و شرعی مطالبی را تحت عنوان مهریه بیان کنیم.
مهر به معنای صداق (صداقت و راستی) و نشان‌دهنده صداقت مرد نسبت به همسر خود است , در قرآن کریم از مهریه به عنوان نشانه شروع زندگی صادقانه یاد شده است یعنی وسیله‌ای برای ایجاد مهر و محبت بین زن و شوهر و یک عامل قوی برای زندگی شیرین و آرام.
نهاد مهر در حقوق ایران مبتنی بر سنت و مذهب است و نظیر آن را در حقوق غربی نمی توان پیدا کرد، تعیین مهریه های سنگین که به تازگی معمولی شده شامل عیوبی است و از لحاظ شرعی هم ناپسند است و به ویژه می توان آن را سدی در راه تشکیل خانواده محسوب نمود، بنابراین نتیجه میگیریم، مهر که از جانب مرد به زن داده می شود می تواند کمبود سهم الارث زن را در حقوق ما تا حدی جبران کند. به علاوه مهر در عرف نشانه اَرج و احترامی است که مرد برای زن قائل شده و مظهر تعهد شوهر(زوج) برای تامین زندگی زن(زوجه) می باشد.
شاید این شعار را شنیده باشیم که از قدیم گفته اند مهریه را کی داده و کی گرفته ولی امروزه مشاهده می کنیم که به خوبی مهریه های سنگین را در سند نکاحیه (سند ازدواج) می نویسند و آن را طلب می کند.
مهر برخلاف آنچه بعضی از افراد (غریبان) تصور باطل کردند و برای ما تعجب آور است بهای فروش زن نیست،چرا به دلیل اینکه هیچ کس نمی تواند خود یا دیگری را در مقابل مالی بفروشد.
مهریه یک نهاد حقوقی است و با شیربها یا با شلق تفاوت دارد. در برخی نقاط کشور برابر آیین های سنتی زوج(شوهر) علاوه بر مهر به پدر یا مادر یا خویشان دیگر زوجه(زن) شیر بها می‌دهد تا موافقت آنان را برای ازدواج به دست بیاورد چرا که مهر جزء حقوق مالی زن است و به یک تعبیر، هدیه است که زوج(شوهر) به زوجه(زن) می دهد و خویشان زن حقی نسبت به آن ندارند. شیر بهاء یابا شلق از بقایای دوره ای است که اولیای دختر از این طریق با ازدواج موافقت می کردند.
البته و خوشبختانه امروزه کمتر دیده می شود در بعضی از نقاط ایران عنوان شیربها وجود دارد ولی در واقع جزئی از مهر است که نقداً به وسیله خانواده دختر و برای او دریافت میشود و به مصرف تهیه جهیزیه استفاده می شود. و میشه اینطور بیان کرد که به عبارت دیگر بهای فروش دختر تلقی نمی‌شود و خویشان دختر آن را از آن خود نمی دانند ملاحظه میشود که مفهوم و شکل شیربها در بعضی جاها به مرور زمان دگرگون شده
ما باید این را خوب بدانیم مهریه یک دین است که اگر زن زوجه آن را بخواهد باید پرداخت شود و اگر مردی به دلیل نپرداختن مهریه به همسرش پس از مطالبه به زندان افتاد به این دلیل است که دینش را نپرداخته است و بنابراین شرط پرداخت مهریه هیچ ارتباطی به جدایی (طلاق،متارکه) ندارد
بنابراین در بخشی از این مقاله قصد داریم اطلاعاتی را در رابطه با ماهیت مهریه بیان کنیم
مهریه چیست
در پاسخ به این سوال که تعریف مهریه چیست باید بیان شود که مهریه حقوق مالی است که به موجب عقد ازدواج به زوجه(زن) تعلق می گیرد .ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی مقرر میدارد که به مجرد عقد زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید که از این ماده میشه اینطور برداشت کرد که همان موقعی که عقد نکاح میان زوجین (زن و شوهر) انجام شد زن مهریه را به مالکیت خود در میاورد و دیگه هیچ چیزی نمی تواند جلوی مالکیت را بگیرد (به جز مواردی که در قانون گفته شده) بهتر می شود که این را هم بدونیم بسیار زیاد اتفاق می افتد که زوجه(زن) موقع طلاق مهریه را مطالبه می کند اما او می تواند از زمان وقوع عقد در هر زمانی که بخواهد پرداخت مهریه خود را از شوهر طلب نماید و هم چنین مسائلی مانند خیانت، ناشزه بودن زن، و یا تمکین نکردن زوجه(زن) مانع از دریافت مهریه نیست
مشخصات مهریه
مهریه باید مشخصاتی را که در اینجا به آنها می پردازیم داشته باشد
۱. مهریه باید مالیات داشته باشد (ماده 1078 قانون مدنی) مثال: درج مواردی مانند بال پروانه به عنوان مهریه به دلیل فقدان مالیات باطل است
۲. مهریه باید قابل تملک باشد (ماده 1078قانون مدنی) مثال: درج مواردی مانند دست و پای داماد به عنوان مهریه به دلیل آنچه قابل تملک نیست باطل است.
۳. مهریه باید معلوم باشد (ماده ۱۰۷۹قانون مدنی) مثال: درج مواردی مانند سه دانگ از خانه ای که در آینده خریداری خواهد شد به عنوان مهریه به دلیل مجهول بودن باطل است.
۴. کلیه اموال می توانند به عنوان مهر درج شوند (ماده ۱۰۷۸قانون مدنی)
۵. مهر ممکن است به صورت عین معین،مثل( سه دانگ از فلان خانه) کلی در معین، مثل( ده تن برنج از فلان انبار) کلی فی الذمه،مثل(ده عدد سکه بهار آزادی), حقوق مالی، مثل حق انتفاع و حق اختراع، منفعت سرقفلی یا انجام دادن کار معین مانند آموزش قرآن باشد.(عموم ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی)
۶. حقوق که قابل انتقال نیست، مثل حق خیار به عنوان مهریه قابل درج نیستند.
۷. انجام دادن یک کار به شرط آن که دارای منفعت عقلایی و مشروع باشد، می تواند به عنوان مَهریه درج شود مثل حفظ قرآن کریم، بردن عروس به حج بیت الله الحرام، بردن عروس به عمره مفرده، ساخت یک مدرسه و….
۸. مال موضوع مهریه باید در مالکیت خود زوج(مرد) باشد یا اگر متعلق به اشخاص ثالث است با رضایت ایشان آن مال به عنوان مهریه قرار گرفته باشد. برای مثال می‌توان گفت پسری که در حال ازدواج است می تواند با رضایت پدرش زمین پدرش را به عنوان مهریه قرار دهد
انواع مهریه
انواع مهریه طبق زمان تعیین آن
(1. مهرالمسمی: مهرالمسمی یکی از انواع مهر است و به معنی مهری است که در عقد نکاح تعیین شده یا تعیین آن به عهده شخص ثالثی واگذار شده است ویا به طور خلاصه تر مهری است که قبل یا بعد از عقد به طور مشخص تعیین می شود.
موارد پرداختن مهرالمسمی:
۱. اگر طرفین در عقد نکاح نسبت به مهر خاصی تراضی کنند
۲. اگر در عقد نکاح مهر ذکر نشود یا عدم مهر شرط شود، ولی طرفین بعد از نکاح و قبل از مباشرت، به مهر خاصی تراضی نمایند( ماده1078 قانون مدنی)
۳. در تفویض مهر، یعنی وقتی اختیار تعیین مهر به زوج(شوهر)، زوجه(زن) یا شخص ثالثی داده شود مهریه که ایشان تعیین میکنند نوعی مهرالمسمّی است.
۴. اگر مهرالمسمی تعیین شده باشد ولی مالک غیر باشد مثل (زمین متعلق به غیر) و صاحب مال نیز این امر را اجازه ندهد مثل یا قیمت مهرالمسمی پرداخت می شود (ماده 1100 قانون مدنی)
(2.مهرالمثل: مهرالمثل یکی دیگر از اقسام مهر است و به معنی مهری است که در نکاح مفوضه البضع به حسب شرافت و اوضاع و احوال زوجه به او داده میشود (ماده 1091 قانون مدنی) به طور ساده تر مهرالمثل مهری است که در برخی شرایط با توجه به وضعیت خانوادگی زوج و سایر اوصاف او و با توجه به زنان مشابه آن زن و دوستان و نزدیکان او و همچنین با توجه به عرف محل تعیین میشود و به زوجه تادیه می شود.
موارد پرداختن مهرالمثل:
۱: اگر در عقد نکاح مهر ذکر نشود یا عدم مهر شرط شود و قبل از آن که طرفین بر تعیین مهر تراضی کنند بین آنها مباشرت رخ دهد (ماده 1087)
۲: اگر عقد نکاح باطل باشد و مباشرت (آمیزش) بین زن و مرد رخ دهد البته به شرط آنکه زن به بطلان نکاح آگاه نباشد. اگر زن عالم به بطلان نکاح باشد، رابطه او مشمول عنوان زنا بوده و مهریه به او تعلق نمی گیرد(ماده1099 قانون مدنی)
۳: اگر مهرالمسمی تعیین شده باشد، اما مجهول(نامعلوم) باشد مهرالمثل جایگزین آن میشود(ماده1099 قانون مدنی)
۴: اگر مهرالمسمی تعیین شده باشد. اما مالیات نداشته باشد مهرالمثل جایگزین آن میشود(ماده1100قانون مدنی)
(3. مهرالمتعه: مهرالمتعه یکی دیگر از اقسام مهر است و به معنی مهری است که در برخی شرایط با توجه به وضعیت مالی زوج(مرد) تعیین می شود و به همسر او تعدیه(پرداخت) میشود
موارد پرداختن مهرالمتعه
در یک حالت مهرالمتعه داده میشود و آن در صورتی است که جمع همه شرایطی که در ذیل میگوییم را داشته باشد با جمع این شرایط مهرالمتعه پرداخت میشود.(ماده1093قانون مدنی )
۱: اگر در عقد نکاح دائم مهر معین نشود یا عدم مهر شرط شده باشد یا مهریه به دلیل نامعلوم بودن یا مالیت نداشتن باطل باشد.
۲: به واسطه طلاق بین زوجین جدایی حاصل شود. نه به واسطه فسخ و انفساخ نکاح یا فوت
۳: طلاق قبل از مباشرت(آمیزش)بین زوجین رخ دهد
۴: طلاق از جانب مرد باشد یعنی مرد همسر خود را طلاق دهد. بنابراین اگر زن تقاضای طلاق کرده باشد به او مهرالمتعه تعلق نمی گیرد.
۵ مهرالمتعه مختص نکاح دائم است اگر در نکاح منقطع مهریه معین نشده باشد یا عدم مهر شرط شده باشد یا مهریه به واسطه مجهول بودن (نامعلوم بودن) یا مالیت نداشتن. باطل باشد نکاح منقطع باطل است و مهرالمتعه پرداخت نمی شود.