آنچه که جرم کلاهبرداری را از سایر جرایم علیه اموال متمایز می‌سازد آن است که در اکثر این جرایم مال بدون رضایت یا گاهی صاحب مال و حتی گاهی به دلیل توسل مجرم به اعمال خشونت آمیز به مجرم منتقل می گردد در حالی که کلاهبرداری از این حیث از جرایم استثنایی به شمار می‌رود کلاهبردار به گونه‌ای عمل می‌کند که مالک یا متصرف مال فریب خورده و خود از روی میل و رضایت و چه بسا با التماس به امید کسب منافع سرشار مالش را در اختیار مجرم قرار میدهد تحقق این امر یعنی اغفال قربانی و جلب نظر وی برای این که مالش را به دست خود در اختیار کلاهبردار قرار دهد. در ادامه این مقاله قصد داریم در خصوص جرم کلاهبرداری صحبت کنیم
تعریف جرم کلاهبرداری
ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری که در حال حاضر عنصر قانونی جرم کلاهبرداری را در حقوق ایران تشکیل میدهد اشعار می دارد هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکتها یا تجارتخانه ها یا کارخانه ها یا موسسات مهوش یا به دلیل داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیر واقعی امیدوار نماید یا از حوادث و پیشامدهای غیر واقع بترساند و یا اسم و یا عنوان مجعول اختیار کند و به یکی از وسایل مذکور و یا وسایل تقلبی دیگر وجوه و یا اموال یا اسناد یا حواله جات یا قبوض یا مفاصا حساب و امثال آنها آرات حسینی کرده و از این راه مال دیگری را ببرد کلاهبردار محسوب می شود و علاوه بر رد اصل مال به صاحب آن مال به حبس از یک تا هفت سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده است محکوم میشود
بدین ترتیب ملاحظه میشود که قانون تعریفی از جرم کلاهبرداری ارائه نکرده است به طور کلی معمولاً مقننه در ذکر جرایم از یکی از سه شیوه تبعیت می‌کند در برخی از مواقع جرم تعریف شده است در بعضی از مواقع دیگر قانون فقط مجازات جرم را بیان می کند در بیان جرم کلاه برداری قانون از شیوه سومی تبعید کرده است که عبارت از ذکر بعضی از مصادیق جرم با توجه به همین مصادیق میتوانیم تعریف زیر را ارائه دهیم
کلاهبرداری عبارت است از بردن مال دیگری از طریق توسل توأم با سوء نیت به وسایل یا عملیات متقلبانه
عناصر متشکله جرم کلاهبرداری
هر جرم از سه عنصر. مادی و روانی . قانونی تشکیل می شود و برای محکوم شدن متهم به ارتکاب جرم باید کلیه اجزای این عناصر توسط مرجع تغیب اثبات شود که در ادامه به هر یک از این عناصر می پردازیم
عنصر قانونی
عنصر قانونی. نباید به عنوان یک عنصر مجزا مورد بررسی قرار داد عنصر قانونی در واقع پرتوی از اصل قانونی بودن جرم و مجازات و زیربنای عناصر مادی و روانی است به عبارت دیگر عنصر قانونی هم ارز عناصر مادی و روان اینیستا در کنار آنها و هم سنگ با آنها مورد بررسی قرار گیرد بلکه همان عنصر مادی و هم عنصر روانی مبتنی بر قانون هستند یعنی تنها بناب تصریح قانون ما میتوانیم رفتاری حالت خاصی را به عنوان عنصر مادی و روانی جرمی به توان رسید پس رابطه بین عنصر قانونی و دو عنصر مادی و روانی یک رابطه طولی است نه عرضی و بدین ترتیب بحث از عنصر قانونی به طور مجزا از عنصر مادی و عنصر روانی موضوعیت ندارد با این حال به تبعیت از شیوه معمول حقوق دانان ایرانی عنصر در کتاب حاضر مورد اشاره قرار گرفته است در هر حال عنصر قانونی جرم عام کلاهبرداری و شروع به آن در حقوق ایران ماده ۱ و ۲ تبصره قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری و عنصر قانونی کلاهبرداری های خاص و قوانین و موارد متفرقه هستند که به آن اشاره شده است
عنصر مادی
این عنصر از سه جز تشکیل شده است که به شرح زیر می باشد
رفتار مادی فیزیکی در کلاهبرداری
در کلاهبرداری نیز مثل عقرب جرایم رفتار مجرمانه مرتکب باید به شکل فعل مثبت باشد ترک فعل حتی اگر توام با سوء نیت بوده و موجب اقبال طرف مقابل و ورود ضربه بشود هیچگاه نمی‌تواند عنصر مادی جرم کلاهبرداری را تشکیل دهد برای مثال هرگاه الف به تصور اینکه به مسئول اخذ وجوه مربوط به صدور گذرنامه است مبالغی را به پردازد و ب با علم به اشتباه الف وجوه مزبور را دریافت دارد و در واقع از گوشزد کردن اشتباه الف به او خودداری نماید به ایران می توان مرتکب جرم کلاهبرداری دانست
شرایط و اوضاع احوالات لازم برای تحقق جرم کلاهبرداری
از میان همه شرایطی که وجود آنها برای تحقق جرم کلاهبرداری ضروری است سه شرط مهم وجود دارند که عبارتند از:
۱ . متقلبانه بودن وسایلی که کلاهبردار از آنها برای اقبال دیگری استفاده می کند
۲ . اغفال شدن و فریب خوردن قربانی که مستلزم عدم آگاهی وی نسبت به متقلبانه بودن وسایل مورد استفاده مجری میباشد.
۳ . تعلق مال برده شده به دیگری
نتیجه حاصله
نتیجه حاصله سومین مورد از موارد عناصر فیزیکی جرم کلاهبرداری محسوب می شود که هرچند در برخی از مواقع سرفه توسل به وسایل متقلبانه واجد عنوان کیفری خاصی است لیکن کلاهبرداری از زمره جرایم مطلق که در آنها حصول نتیجه خاص برای تحقق جرم ضروری نیست نمی باشد بلکه از زمره جرایم مقید است که شرط تحقق آن حصول نتیجه خاص می باشد نتیجه ای که بنا به تصریح قانون وصول آن برای تحقق جرم کلاهبرداری راز به است عبارت از بردن مال دیگری است طبق ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری پس از ذکر برخی از عملیات متقلبانه اشعار می دارد به یکی از وسایل مذکور و یا وسایل تقلبی دیگر وجوه و یا اموال یا از تالیا حواله جات یا قوز یا مفاصا حساب حساب و امثال آنها را تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد بنابراین هرگاه کسی با توسل به وسایل متقلبانه نظر شخص دیگری را نسبت به ازدواج با خود جذب کند یا وارد دانشگاه شود یا مدرک تحصیلی بگیرد یا کسب شهرت نماید یا دیگری را توقیف یا حفظ کند یا با تظاهر به بیماری موفق به گرفتن گواهی از شورای پزشکی و اخذ کارت معافیت از خدمت نظام وظیفه شود یا با استفاده از لباس نیروی مسلح با جلب کردن کارت ورودی یا شبیه ساختن خود به معمولی رسمی و نظایر آن اجازه ورود به مناطق ممنوعه را کسب کند یا با صحنه سازی خود را همسر زنی جا زده و با او رابطه جنسی برقرار نماید و یا با جعل مدرک تحصیلی موفق شود نامزد انتخابات شده و به عنوان نماینده وارد مجلس شود محکوم کردن وی به ارتکاب جرم کلاهبرداری ممکن نخواهد بود هرچند که در این گونه موارد ممکن است جبران های مدنی مثل حق فسخ برای فریب خورده موجود بوده و یا جرایم دیگری غیر از کلاهبرداری مثلا جلب حقوق پیوندد.
عنصر روانی
عنصر روانی کلاهبرداری از دو جزء سوء نیت عام و سوء نیت خاص تشکیل می شود منظور از سوء نیت عام اراده خدا گاه فرد در ارتکاب عمل مجرمانه و در اینجا عبارت از قصد استفاده از وسایل متقلبانه می باشد به عبارت دیگر کلاهبردار باید با علم به تقلبی بودن وسایل مورد استفاده خود در استفاده از آن عمد داشته باشد بنابراین هرگاه کسی به اشتباه ولی صادقانه معتقد به غیر متقلبانه بودن وسایل مورد استفاده خود باشد و یا استفاده از وسایل متقلبانه در حالت ناهوشیاری مثلاً در حالت مستی کامل یا تحت تأثیر هیپنوتیز صورت گرفته باشد رکن سوء نیت عام متزلزل خواهد بود
جزء دوم سوء نیت خاص میباشد یعنی قصد بردن مال دیگری فرد مرتکب ممکن است از توسل به وسایل متقلبانه در پی اهداف مختلفی باشد از قبیل جلب نظر دیگری برای ازدواج انتقام‌جویی کسب شهرت و اعتبار پذیرفته شدن در دانشگاه خارج کردن مال متعلق به خود از مواد دیگری استفاده موقت از مال غیر و بلاخره بردن مال دیگری و بسیاری از اهداف دیگر حال از میان همه این اهداف وجود و اثبات قصد خاص بردن مال دیگری برای تحقق جرم کلاهبرداری ضروری است باید اضافه کنیم که منظور از قصد بردن مال دیگری قصد بردن مال خاص یا مقدار معینی مال یا مال شخص معینی نمی باشد برای مثال اگر کسی به قصد بردن اتومبیل دیگری از وسایل متقلبانه استفاده کنند ولی صاحب اتومبیل تحت تاثیر وسایل متقلبانه مذکور دوچرخه خود را در اختیار بگذارد در محکوم کردن وی به ارتکاب جرم کلاهبرداری اشکالی وجود نخواهد داشت به همین منظور قصد بردن مال قربانی خاص نیز شرط نمی باشد
برای مشاهده مقاله مریوط یه جرم سرقت کلیک کنید