واژه بیع در لغت به معنای فروش و خرید به کار می رود. بایع به معنی فروشنده و مشتری به معنی خریدار است. مالی را که فروشنده به خریدار تملیک می کند مبیع با مثمن و ما به ازای آن را ثَمن می نامند. ثمن را مشتری در مقابل مبیع به فروشنده می پردازد. در شرایط کنونی ثمن معامله اغلب پول و گاه مال با کار است. به جای عقد بیع عموم مردم از خرید و فروش و گاه از واژه معامله استفاده می کنند.
عقد بیع از دیر باز در جوامع مختلف رایج بوده و مردم همواره از آن برای نقل و انتقال دایمی عین مال استفاده می کرده اند.
مباحث حقوقی و قانونی بسیار گسترده و دقیقی درباره شرایط، و احکام عقد بيع مطرح شده است؛ به همین مناسبت می توان آن را در زمره عقد (معین) جای داد.
عقد بیع چیست؟
بیع عبارت است از تملیک عین به عوض معلوم (ماده ۳۳۸ قانون مدنی).. به عینِ فروخته شده مَبیع، و به عوضی که بابت فروش مال از خریدار دریافت می شود ثَمن میگوییم. برای تشخیص اینکه کدام یک از این ها ثمن و کدام یک مبیع است باید به قصد مشترک طرفین مراجعه کنیم که کدام مال محوریت دارد. آن عوضی که محوریت دارد مبیع است مثلاً کامپیوتری در ازای دریافت ۲۰۰ کیلو برنج فروخته می شود یا خودرویی در ازای ۵۰ میلیون تومان فروخته می‌شود در این مثال ها کامپیوتر و خودرو مبیع است و ۲۰۰ کیلو برنج با ۵۰ میلیون تومان پول یا همون ثمن است.
به طور ساده تر.
۱.بیع.
معنای لغوی بیع : فروختن خریدن
مثلا:
من فروشنده ام و شما خریدار
مبیع و ثمن رو مشخص میکنیم بعد کتباً یا شفاهاً با هم یه توافقی میکنیم.
توافق میکنیم که من، مبیع رو بدم به شما و شما که خریدار این مبیعی، به ازاش ثمنی که مشخص کردیم رو بدی به من. به محض این که توافقمون هم کامل شد و صحبتهامون تموم شد، من بشم مالک ثمن (یعنی شما مالکیت ثمن رو دادی به من) و شما بشی مالک مبیع (یعنی من مالکیت مبیع رو دادم به شما).
به این توافق دوطرفه که یه نوع قرارداده میگیم بیع
قانون مدنی ماده ۳۳۸:
بیع عبارت است از تملیک عین به عوض معلوم.
۲.ثمن:
همون: بها یا قیمت
ثمن همون چیزیه که شما به فروشنده میدید تا اون شخص حاضر بشه مبیع رو بده به شما.
در نتیجه:همون بهایی که فروشنده تعیین میکنه میشه ثمن.
مثلا میری کتاب اشخاص و محجورین دکتر صفایی بخری. برای خریدش باید ثمن پرداخت بشه. ثمنش چیه؟ پشت کتاب نوشته مثلا نوشته: ۱۰۰ هزار تومن دقت داشته باشید که ثمن همیشه پول نیست
۳.مبیع:
مبیع اون جنس یا کالاییه که در وقت خرید و فروش مبادله میکنید. یعنی فروشنده مبیع رو میفروشه به شما. وقتی هم خریدید، مبیع میاد دستتون.
مثلا:میری کتاب بخری. برای خریدش باید ثمن پرداخت بشه. ثمن این معامله چیه؟( پست کتاب نوشته)
مبیع این معامله کتاب هستش
اوصاف عقد بیع:
عقد بیع به شرح زیر است
۱. باید توجه داشت که در عقد بیع، مبیع باید حتماً عین باشد و نمی‌تواند دین، منفعت یا حقوق مالی باشد. اما در خصوص ثمن چنین محدودیتی وجود ندارد بنابراین لازم نیست ثمن این باشد بلکه می تواند یک حق مالی یا دین باشد (ماده ۳۳۸ قانون مدنی) طبق این نظر برای انتقال حقوقی مانند سرقفلی و حق کسب و پیشه ،حق اختراع، نام تجارتی سهام و….. از عبارت صلح یا عقود نامعین (ماده ۱۰ قانون مدنی) استفاده می شود نه از عبارت بیع برای مثال از عبارت صلح سرقفلی صلح حق کسب و پیشه در حق اختراع صلح نام تجارتی و صلح سهام استفاده می شود
۲. مبیع می تواند عین معین، کلی در معین و کلی فی الذمه باشد.
۳. عقدی تملیکی است با این توضیح که:
نکته اول: اگر مبیع عین معین باشد به محض انعقاد عقد به مالکیت مشتری در می آید بنابراین در این حالت هم اثر اصلی و هم اثر مستقیم عقد بیع، ایجاد مالکیت است.
نکته دوم: اگر مبیع کلی در معین و کلی فی الذمه باشد به محض انعقاد عقد مبیع به مشتری منتقل نمی‌شود و در زمانی که مصداق مبیع توسط بایع تعیین شود مبیع به مالکیت مشتری در می‌آید. بنابراین در این حالت اثر مستقیم اقدام به ایجاد مالکیت نیست زیرا مالکیت به صورت مستقیم و بلافاصله بعد از عقد ایجاد نمی شود اما اثر اصلی یعنی اثر عمده بیع که مورد نظر طرفین بوده است ایجاد مالکیت برای طرفین نسبت به مبیع و ثمن است. (ماده ۳۳۸ قانون مدنی)
۴.بیع لازم است.
۵. بیع عقدی رضایی است،جز یکی از اقسام عقد بی به نام بیع صَرف که عینی است بیع صرف عقد بیع ای است که هم مبیع و هم ثمن هر دو طلا یا هر دو نقره یا یکی طلا و دیگری نقره باشد مستند به (ماده ۳۶۴ قانون مدنی)
۶.بیع عقدی معوض است.(ماده۳۳۸ قانون مدنی)
۷. بیع عقدی مبتنی بر مغابنه (معامله) است و بنابراین علم تفصیلی به مبیع و ثمن لازم است.
۸. اگر تعیین مقدار ثمن به ثالث واگذار شود یعنی هم با یه هم مشتری هر دو به ثالث وکالت دهنده که ثمن را تعیین کنند در این صورت ثالث نماینده طرفین عقد با ایراد ای مواجه نیست اما بعد از تعیین آخرین رکن بیع یعنی بعد از آنکه ثالث ثمن را تعیین نماید عقد منعقد می شود.